İşletmelerin yaptıkları işler arttıkça, yani yalnız alıp satma yerine üretim de bunlar tarafından yapılınca bunlar büyür, elleri altındaki maddi kaynaklar ve çalışan kişiler artar. Bütün bunları işletmenin amacı doğrultusunda yönetmek de daha karmaşık olur. Yöneticinin, işlerin yürümesi için satın aldığı çeşitli üretim araçlarına (hammadde, malzeme, işletmede çalışanlar) pazardaki satın alma veya kiralama bedellerini ödedikten sonra işletmenin ayakta kalabilmesi ve söz konusu işte durabilmesi için elinde bir miktar para kalması gerekmektedir. Buna kâr diyoruz. Zaten iş yapmanın önemli amaçlarından birinin kâr olduğuna değinilmişti.
Kâr yapmak ve bunu mümkün olduğu kadar en yüksek düzeye çıkarabilmek için kuşkusuz ucuza alıp, pahalı satmak en etkin bir yoldur. Fakat daha önce gördük ki, bir taraftan rekabetin var oluşu, diğer taraftan çeşitli sosyal baskılar bu yol ile kazanılacak kârı sınırlar. Bugünün yöneticilerinin en önemli bir özelliği ve fazla kâr etmenin diğer bir yolu işletmeyi verimli bir biçimde çalıştırmasıdır, iki işletmenin aynı üretim araçlarını kullandığını ve aynı fiyata alıp, aynı fiyata sattığını varsayalım. Eğer bunlardan biri araçları daha verimli bir biçimde kullanıyor ise daha fazla kâr edecektir.
Yönetici verimi nasıl arttırır? Bu soruya cevap verebilmek için yöne-ticilerin ne yaptığına ve bunların fonksiyonlarının ne olduğuna bakalım : Literatürde bu fonksiyonlar çeşitli gruplar altında toplanır. Özetlersek bu fonksiyonları şöylece sıralayabiliriz (Başka sıralamalar da vardır) :
İşletmenin amaçlarının belirlenmesi,Planlama,Organize etme, örgütleme,Önderlik ve benimsetme,Kontrol etme.
Aslında yöneticinin fonksiyonlarına dair çok daha değişik tasnifler de vardır.
Şimdi bunları kısaca açıklayalım :
1 — İşletmenin amaçlarının belirlenmesi: Amaç işletmenin ulaşmayı is-tediği durumdur. Yönetici hangi amaçlara ulaşmak istediğini belirler. Ameç- lar çok genel olduğu gibi, çok ayrıntılı olarak da belirlenir. İşletmelerin üst kademelerinde belirlenen amaçlar, kârı arttırmak, satışları arttırmak, pazar payını arttırmak, topluma yararlı olmak gibi genel olur. Yönetimin daha alt kademelerinde amaçlar daha ayrıntılıdır ve bu genel amaçlara ulaşmak için bunlar sayılar haline getirilir.
2— Planlama : Amaçlar belirlenince, bunlara ulaşmak için neler ya-pılacağı önceden belirlenir. Planlama yapılınca ileride ortaya çıkabilecek olayları önceden görüp bunlar konusunda gereken tedbirleri zamanında al-mak ve çeşitli faaliyetler arasında uyum sağlamak mümkün olabilir.
3— Organize etme – Örgütleme: İşin bölümlere ayrılması, yani işte çalışan kişilerin her birine veya her grubuna belirli bir iş verilmesi, çeşitli bölümler arasındaki ilişkilerin saptanması, çeşitli faaliyetlerin uyumlu hale getirilmesi ve bölümlere gerekli personelin sağlanması örgütleme ile ifade edilir.
4— Önderlik ve benimsetme : Önderlik ve benimsetme fonksiyonu iş-letmede çalışan insanlarla ilgilidir. Bu kişileri belirlenen amaç için çalış¬mak üzere etkilemek ve buna ulaşırsa sonuçta kendilerinin de bundan ya-rarlanacağına inandırmak önderlik ve benimsetme fonksiyonudur. Yöneticiler bu fonksiyonu görürken değişik stillere sahip olabilir. Bazı yöneticiler otoriterdir. Yani ne yapılacağına kendi karar verir ve çalışanlara ne yapması gerektiğini söyler. Bazıları demokratik yöneticilerdir. Bunlar çalışanlardan fikir sorar ve kararlar beraberce alınır. Diğer bazı yöneticiler ise çalışma biçimini büyük ölçüde çalışan kişilere bırakır ve bunlar karar ve¬rir; personel, işleri istediği gibi yapar. Amaç çalışanlara işin daha iyi benimsetilmesidir.
5— Kontrol etme: Kontrol, gerçekte yapılan işlerin planlara uyup uymadığını görmektir. Bu amaçla bazı standartlar, yani ulaşılması istenen sonuçlar belirlenecek, gerçekte ulaşılan sonuçlar bunlarla mukayese edilecek ve her ikisinin arasında fark varsa bunların nedenleri araştırılacak ve gerekirse düzeltici tedbirler alınacaktır.
